Bhutan - afscheid nemen

Dit is het laatste verhaal over onze fantastische Bhutanreis. We vertellen nog iets over ons verblijf in het klooster, het bezoek aan een schooltje daar in de buurt en het onvermijdelijke afscheid. Het is een lang verhaal, voor de liefhebbers.
We vonden het fijn om onze ervaringen met jullie te delen en willen jullie bedanken voor het lezen en voor jullie reacties. Het is altijd fijn om weer een nieuwe reactie te vinden als we onze blog openen, zeer dierbaar. We hebben ook genoten van alle reacties daarbuiten en de gesprekken nav onze verhalen. Maar ook de ‘stille’ lezers veel dank voor het lezen.
We plaatsen dit verhaal terwijl we al weer bijna twee weken thuis zijn.

IN HET KLOOSTER
In het Boeddhistische klooster bij de lama op de berg in Oost Bhutan krijgen we de tweede dag heerlijke noodles als ontbijt. De dag ervoor zijn we begonnen met nasi zoals de moeder van Herman het ook maakt, alleen zonder de saté erbij. Nu we weer thuis zijn hebben we al heel wat instant noodle soepjes verorberd, ook ’s ochtends!
Er wordt voor ons, zeker bij het ontbijt, nog steeds niet spicy gekookt, maar zelfs als het af en toe een beetje spicy is beginnen we dat best lekker te vinden. Herman eet af en toe zelfs wat chilli van onze gids en chauffeur mee, die altijd een aparte schaal krijgen met voedsel dat voor hen tenminste ergens naar smaakt:)
Ondanks onze sobere behuizing in het klooster, de harde matrassen en het feit dat een vlo Véronique’s benen ontdekt heeft, hebben we fantastisch geslapen. Het onderricht, de rustgevende omgeving en het even niet onderweg zijn, hebben een positieve uitwerking op ons. Door het wegvallen van de meditatieles de dag ervoor (de lama werd weggeroepen naar een ziek kind) zijn we maar vroeg naar bed gegaan om deze tweede dag op tijd alsnog een vervolg op ons eerdere meditatie onderricht te krijgen.
De lama en zijn vrouw Nima zijn benieuwd wat de beoefening van de vorige dag ons gebracht heeft. Véronique vertelt dat ze er rustig, blij en ontspannen van werd en het gevoel had dat haar geest niet meer in een nauw kamertje zat maar meer ruimte kreeg. Nima, die voor de lama alles vertaalt, moedigt aan om te blijven oefenen en niet tevreden te zijn met een prettig gevoel van ontspanning. Dieper gaan, tot de leegte, geen attachment, niet hechten aan kritiek of positieve reacties van anderen. Keep on practising, niet opgeven. Steeds meer loslaten, totdat je aan het einde van je leven klaar bent om het leven los te laten. Of je nou hoort dat je nog 20 jaar te leven hebt of nog 2 jaar, als je goed practiset kom je op een punt dat je er klaar voor bent. Dit is waar het allemaal om draait. Ziehier in een notendop de aanwijzingen die we gedurende de anderhalf uur die we die ochtend bij de lama doorbrengen meekrijgen. Met z’n tweeën op de grond zittend in de liefdevolle en vreedzame uitstraling van Nima en de lama, ervaren we werkelijk een gevoel van acceptatie, berusting, loslaten, ‘niet grijpen’ en ‘zijn’. De kwaliteit van je leven wordt inderdaad bepaald door de staat van je geest, je ‘mind’ en niet door je status en de spullen die je hebt. Maar hoe bewaren we deze ‘bij de lama op de berg’ state of mind als we weer terug zijn in Nederland? Of beter: hoe vinden we het weer terug? Volhardend blijven oefenen is de grote uitdaging. En Nima glimlacht dat we binnenkort alvast kunnen oefenen met loslaten als we afscheid nemen van onze gids en chauffeur die 3 weken aan onze zijde waren.

DE DORPSSCHOOL
Na afwezigheid van maar liefst 1½ dag zien we die middag ‘onze mannen’, gids Dhendup en chauffeur Uygen, die tijdens ons verblijf in het klooster bij Dhendup’s moeder waren geweest, weer terug. Doordat we zo ver oostwaarts reizen komt Dhendup nog eens bij zijn moeder! Hij zei dat hij er best langer had willen blijven.
De volgende dag zullen we naar Sandrup Jonkhar aan de grens met India rijden. Dat wordt onze laatste dag in Bhutan. Aangezien er op de route daar naartoe druk aan de weg gewerkt wordt, kunnen we wegonderbrekingen en wegblokkades verwachten. Om de tijdrovende wegblokkades die om 10 uur ’s ochtends ingaan te vermijden, is het plan om de volgende ochtend om 4 uur te vertrekken. Vandaar dat Dhendup en Uygen die nacht ook in het klooster blijven slapen.
Maar eerst gaan we die middag nog naar de dorpsschool van Rangshikar, niet ver van het klooster. We hebben allerlei schrijfmaterialen en andere leuke schoolspulletjes vanuit Nederland meegenomen. Een gedeelte hebben we al aan de meester van de afgelegen school in de bergen bij Khoma village gegeven, de rest willen we graag aan de dorpsschool hier brengen.

Zo hobbelen we weer over de slechte weg die van en naar het klooster gaat. Wanneer we bij de school aankomen zitten alle kinderen buiten een gezamenlijk gebed ter afsluiting van de dag te doen. Dit blijkt niet de gewoonte te zijn. Terwijl wij in de auto aan het hobbelen waren is er een kleine aardschok geweest, waar wij door ons gehobbel niks van gemerkt hebben. Uit veiligheidsoverwegingen hebben de docenten de kinderen mee naar buten genomen. Omdat ze geschrokken zijn mogen ze nu eerder naar huis. We komen dus net op tijd. Het leek ons namelijk leuk om wat met de kinderen te praten, ze leren immers allemaal Engels op school.
Bij de school lopen we de directeur tegen het lijf, die net naar huis wil gaan. We worden aan de aanwezige twee leraren en de kinderen voorgesteld. Ze zitten in twee rijen tegenover elkaar, meisjes aan de ene, jongens aan de andere kant. Allemaal in traditionele ‘kira’ en ‘gho’.
We proberen wat met de leerlingen te praten over Bhutan en nodigen hen uit ons vragen over Nederland te stellen als ze dat leuk vinden. De kinderen zijn nieuwsgierig maar erg verlegen. Alleen enkele grotere jongens die vooraan zitten durven hun mond open te doen: hoe ziet Nederland eruit? En hebben jullie een nationaal dier? In Bhutan hebben ze namelijk een nationaal dier (de takin – kruising tussen yak en geit), een nationale bloem (de zeldzame blauwe klaproos), een nationale boom en een nationale vogel (de raaf). Maar hebben wij in Nederland zoiets?? Voor zover wij weten niet. De tulp zou je misschien onze nationale bloem kunnen noemen…
Ondanks de verlegenheid vinden we het contact met de kinderen leuk. De directeur bedankt ons ten overstaan van alle aanwezigen voor de tekenblokken en de kleurpotloden ‘on behalf of’ de hele staf (wat drie leraren blijken te zijn) en leerlingen. Aandoenlijk zo’n officieel bedankje.
We worden rondgeleid langs de leslokalen die uitblinken in leegte. We zien zelfs geen speelgoed voor de kleuters.

DE JUF MET DE TANDENBORSTELS
Na een groepsfoto ontdekken we dat er ook nog een lerares is! Daar hadden die mannen niks over gezegd. Terwijl de onderwijzers en de directeur naar huis gaan, nodigt de juf ,die Engels blijkt te geven, ons uit voor een kopje thee bij haar thuis. Ze woont ongeveer naast de school in een twee-kamer huisje en de jongen die de grootste nieuwsgierigheid aan de dag legde en vragen durfde te stellen, blijkt haar zoon te zijn. Deze doortastende juf Engels geeft haar eigen kinderen na school ook nog les. Haar Engels is een waterval met Bhutanese klanken. Ze vertelt ons dat sommige kinderen een half uur of een uur naar school moeten lopen. Een lesdag begint om 7 uur ’s ochtends. De leerlingen gaan dan eerst een uur zelf werken. Om 8 uur gaan ze gezamenlijk tanden poetsen. Dit is namelijk iets dat veel kinderen thuis niet meekrijgen en daarom leren ze het op school. Op de vensterbank van het huisje van de juf staan drie blikken met tandenborstels. Hoe weet je welke borstel van wie is? Ze zien er behoorlijk gebruikt uit. Volgende keer nemen we tandenborstels mee!
We zitten op matjes op de grond en voelen ons door de open en vriendelijke houding van deze lieve vrouw zeer welkom. Ze weet in dit kleine kamertje waar ongeveer niets instaat, een warme gezelligheid te creëren, gewoon door wie ze is. Eigenlijk wil ze ook nog voor ons koken zegt ze, maar dat slaan we beleefd af. Het is onze laatste avond in het klooster en we willen bovendien zeer vroeg naar bed omdat we de volgende dag om 4 uur vertrekken. Bij het afscheid wenst ze ons een goede reis en een happy en long life. Wat kunnen we terugdoen? Ze is gelukkig blij met de kleurpotloden. Ze waren namelijk net op en nu hoeft ze voorlopig niet naar de grotere plaats te reizen om nieuwe te kopen. We zijn blij dit te horen.
Weer zo’n ontmoeting waarbij er in korte tijd een warme uitwisseling plaatsvindt.

OP WEG NAAR HUIS
Die goeie Dhendup komt om half 4 ’s ochtends, netjes in zijn gho gekleed, over het veld dat het huis van de lama scheidt van ons verblijf, aangelopen met een dienblaadje met twee mokken melkthee en wat toast. We lopen met hem mee naar de keuken en daar is Nima om ons uitgeleide te doen. Zij staat altijd om half 4 op om 400 prostraties (tot op de grond uitgestrekte buigingen naar de Boeddha - een soort gebedsoefening) te doen. Deze kleine tengere vrouw leidt door haar huwelijk met de lama het leven van een non en heeft in haar leven al veel situaties en mensen moeten loslaten. We voelen veel respect voor haar. “Misschien komen jullie nog eens terug?” Wie weet, in ieder geval in onze dromen.

Vijftig minuten lang in de donkere koude ochtend onder een heldere sterrenhemel van de berg af naar het dal hobbelen, zijn een eerste afscheid van een verblijf in een land dat door zijn Boeddhistische beoefening diepe indruk op ons heeft gemaakt. Met iedere meter die we zakken, zijn we een beetje meer op weg naar huis. Naar daar waar we wonen en ook willen wonen. Toch is er de angst om de dierbare schat die we hier gevoeld hebben kwijt te raken. Een oefening in loslaten en wie weet weer terugvinden op een andere plek.

HET ONVERMIJDELIJKE AFSCHEID
Sandrup Jonkhar ligt in het zuidoosten van Bhutan tegen de grens met India. Deze stad binnenrijden is ook al weer een beetje Bhutan achter je laten. De huizen zien er anders uit. Het zijn niet de traditioneel beschilderde huizen met de mooie houten raamkozijnen, maar een ontluisterend soort flatblokken zoals we nergens anders in Bhutan zagen. Een zeepbel spat uit elkaar. Ineens is Bhutan voorbij.
Aan het einde van de straat waar ons hotel aan ligt, loop je tegen een muur met prikkeldraad en wachttorens aan, die Bhutan van India scheiden. Er werken veel Indiërs in Sandrup Jonkhar. Ze steken ’s morgens de grens over en moeten ’s avonds vóór 6 uur weer terug zijn. Hun handeltjes bepalen het straatbeeld van de stad.
Met z’n vieren genieten we van een laatste gezamenlijke avondmaaltijd en spreken onze wederzijdse waardering voor de afgelopen drie weken uit. “We will miss you”, zegt Dhendup. Uygen glimlacht bevestigend. Ook zij zullen na morgen uit elkaar gaan. Op pad met weer nieuwe toeristen.

De volgende ochtend worden we door Dhendup en Uygen naar de grensovergang gebracht, een ritje van slechts 5 minuten. Onze bagage ligt al in een Indiaas Suzuki busje. Bhutan zijn we zo uit maar we vrezen een beetje de Indiase immigratiedienst aangezien het ook niet makkelijk was om voor India een visum te krijgen. Niets is minder waar, we rijden met onze mannen zo India in, de Suzuki bus met onze bagage achter ons aan. Pas na enkele kilometers India over een geheel vlakke weg (dit hebben we de afgelopen drie weken niet meegemaakt in het bergachtige Bhutan) stoppen we bij een gebouwtje waar we naar binnen gaan en moeten gaan zitten. Er is niemand. Pas na een tijdje komt er rochelend iemand aangelopen, de immigratie officier. Hij schrijft onze namen en paspoortgegevens in een groot boek en we krijgen een stempel in ons paspoort. Nu zijn we pas echt in India en ineens dringt het besef tot ons door dat dit het was. Nu is het echt voorbij. En ook al weet je dat er na het loslaten van iets, altijd weer iets nieuws komt, het verdriet over het afscheid kun je niet overslaan. Véronique’s tranen beginnen te vloeien en zullen dit nog blijven doen als we in het taxibusje zitten dat ons in enkele uren naar het vliegveld van het Indiase Guwahati brengt.
Buiten staan Dhendup en Uygen en de Indiase taxichauffeur op ons te wachten. Na een laatste afscheid stappen we in het Suzuki busje . Onze trouwe mannen rijden nog een tijdje met de 4x4 Hyundai achter ons aan tot de weg geasfalteerd is. Dan geven ze gas en halen ons in. Nog even zwaaien en daar gaan ze, via Noord India terug naar huis. Wij gaan naar Guwahati, vanwaar we naar Delhi zullen vliegen en de volgende dag terug naar huis. We zullen onze trouwe gids en chauffeur die drie weken lang voor ons klaar stonden met hun vriendelijkheid en acties als het geven van informatie, maken van foto’s, regelen van alles wat nodig was om het ons zo comfortabel mogelijk te maken, missen.
Bhutan is geen Shangri-la, daarvoor is er teveel armoede en dan hebben we het nog niet eens gehad over de Indiërs die met hele families aan de weg werken en met de hand rotsblokken in stukjes slaan. Maar we kregen wel de indruk dat men probeert om olv koning en parlement op een duurzame manier het waardevolle culturele en religieuze erfgoed te bewaren en te combineren met de nieuwe tijd die onvermijdelijk binnenkomt.
Bhutan is in zoverre een Shangri-la, dat we er een sfeer hebben mogen ervaren die een warm bad was voor ons hart. Een sfeer die niet in de laatste plaats gecreëerd en geleefd werd door Dhendup en Uygen. Dit warme bad te verlaten is de reden voor het verdriet bij het afscheid.

We zouden nog zoveel kunnen vertellen: over de betelnut die vele mensen kauwen en die hen rode tanden geeft, over de hondjes die overal zijn, omdat Bhutanezen geen huisdieren houden maar een dier zelf kiest of het bij iemand wil wonen, over nog meer dierbare ontmoetingen met kinderen en volwassenen die voor korte tijd ons pad kruisen of wiens pad wij kruisen, over dat Bhutan een veggie’s paradijs is en Nepal en India trouwens ook. We wilden nog een verhaaltje plaatsen dat we ‘veel’ wilden noemen, met foto’s van alles waarvan je veel ziet in Bhutan: gebedsvlaggen, rijstvelden, bergen, boterlampjes….. Maar we laten het hierbij.
We hebben thuis de draad weer opgepakt, zijn aan het werk gegaan, hebben cursussen gevolgd en zijn zelfs bezig met de voorbereidingen voor een nieuwe reis. Véronique heeft nog 10 dagen lang elke nacht gedroomd over Bhutan-achtige landschappen en mensen. Voor ons beide was dit een life time experience waar we waarschijnlijk nog lang aan terug zullen denken.