De San

Hoewel we intussen bijna weer thuis zijn (op dit moment zitten we op vliegveld Frankfurt te wachten op onze vlucht naar Amsterdam) zullen we de komende week nog wel enkele reisverhalen op onze weblog plaatsen. Doordat er onderweg vaak geen internet beschikbaar was of we zoveel beleefden dat we geen tijd hadden om te schrijven, hebben we nog het één en ander in petto!

Vanuit Onguma net buiten Etosha, lag ‘Roy’s Restcamp’ op de route. Geen lange rit maar we wilden er wel graag vroeg zijn om die middag nog een bezoek aan de San, of ook wel de Bushmen, te kunnen brengen. We zijn onderweg dan ook niet vaak gestopt, slechts voor een plaspauze of om boodschappen te doen. Eigenlijk erg jammer want volgens de Lonely Planet is er veel te bezichten in dit gebied. De boodschappen deden we in Tsumeb, bij de Spar. Op de parkeerplaats werden we door twee jongetjes aangesproken die een donatieformulier bij zich hadden. Ze vroegen of we het wilden invullen en geld wilden geven voor nieuwe T-shirts voor de hun voetbal club. Herman maakte er een prijsvraag van en vroeg hen wat het beste voetbalteam van de wereld was. Na enige hulp (“de kleur van de T-shirts van dit team is oranje”) kwamen ze op Nederland. De vraag was goed beantwoord en de prijs, de donatie, was gewonnen. “Alleen voor T-shirtjes voor jullie voetbalclub,” zeiden we nog!
Toen we na de booschappen van de parkeerplaats wegreden, zagen we één van de jongetjes weer lopen.Hij had een plastic tasje bij zich dat hij daarvoor niet had. Toen hij ons zag probeerde hij zich te verbergen en hield hij de tas snel achter zijn rug.We vermoedden dat onze donatie, in ieder geval niet geheel, voor nieuwe T-shirtjes gebruikt is.

SAN
Berichtje in de Volskrant van 9 maart 2011: ‘De moderne mens is in zuidelijk Afrika ontstaan en niet in Oost-Afrika, zoals lang gedacht. Dat zou blijken uit Amerikaans onderzoek in PNAS naar de genetische diversiteit van Afrikaanse jager-verzamelaars. Groepen als de San blijken wereldwijd de oudste populaties met de grootste genetishce diversiteit. De variatie neemt af van zuid naar noord.’

Leefden wij lang geleden allemaal zoals de San? Bovenstaand artikeltje en de informatie uit de Lonely Planet reisgids (we hebben hem de hele reis naar grote tevredenheid bij de hand gehad!) waarin stond dat de San duizenden jaren geleden in kleine groepen zonder hiërarchie leefden, maakten ons erg nieuwsgierig naar deze mensen.

Vanuit ‘Roy’s Restcamp’, waar we op 26 april om half drie aankwamen, was het nog 80 km naar de plek waar een groep San mensen een ‘Living museum’ hebben, waar ze toeristen graag laten kennismaken met hun traditionele leefwijze.
In Nederland rijden we niet aan het einde van de dag nog effe naar bijv. Breda, maar hier stapten we tegen 3 uur in de auto om nog ruim een uur over een gravelweg te hobbelen op weg naar nieuw avontuur. Want als één motto op onze reis van toepassing is, is het wel: ‘elke dag is weer een avontuur.’ Deze manier van leven bevalt ons prima, maar we merken ook dat het (op prettige wijze) vermoeiend is en we af en toe bewust rust in moeten bouwen om het prettig te houden.

We kunnen maar kort bij de San blijven, omdat om kwart over 5 de zon hier ondergaat en het om 6 uur donker is. Rijden in het donker wordt sterk afgeraden, de wegen zijn onverlicht en wilde dieren steken zonder aankondiging over. We beschouwen ons bezoek dan ook als een introductie.
Onderweg komen we een ‘Veterinary check’ tegen waar ons gevraagd wordt of we een meisje een lift willen geven naar het dorp van de San. Prima. Onderweg raken we aan de praat. Margaret spreekt Engels en Afrikaans en vertelt dat ze op weg is naar haar broer om bij hem en zijn gezin haar Paasvakantie door te brengen. Ze heeft een grote loodzware zak met bonen bij zich. Daarom zetten we haar voor de ‘deur’ af. Dat betekent dat we over het gras rijden tot aan het hek dat om de hutjes staat die tot het domein van haar broer behoren. Haar neefjes en nichtjes (?) komen nieuwsgierig kijken wie Margret nu bij zich heeft. Om bij haar broer te komen is ze afhankelijk van liften, ze heeft al een tijd bij de ‘Veterinary check’ zitten wachten. We vinden het erg leuk om te horen dat Margaret piloot wil worden. Ze zegt het een beetje verlegen. Weinig vrouwen worden piloot en het is een lange opleiding. We wensen haar veel geluk. (Toevallig lazen we in het vliegtuig terug naar Nederland in het tijdschrift van Air Namibia een artikel over vrouwelijke piloten. Meisjes die ervan dromen piloot te worden, worden ‘uitgenodigd’ om hun droom te verwezenlijken. De Namibische regering steunt minder kapitaalkrachtige studentes met een beurs.)

‘Wait here for your guide’ staat er op een bord. Twee jonge San mannen komen naar ons toe en vragen welk dorp we willen bezoeken: het eigentijdse of het traditionele? We kiezen voor het traditionele dorp. Eén van de mannen is onze gids. Hij heet ‘Erasmus’.
Samen met een groepje San mannen en vrouwen gaat hij ons voor naar een open plek tussen de bomen, waar ze ons enkele van hun ‘skills’ laten zien. (Er zijn ook mogelijkheden om een hele dag met de San op stap te gaan, maar helaas hebben we daar – heel westers- geen tijd voor, wie weet een volgende keer?).
De San kunnen fantastisch overleven in de droge bush omgeving. Het maken van vuur en het vinden van voedsel en water zijn daarbij noodzakelijk. Twee mannen lieten zien hoe ze vuur maken. Een kuiltje in een liggende stok vulden ze met stro. Hierin plaatsten ze een verticale stok die ze tussen hun handen snel heen en weer draaiden. Ze wisselden elkaar hierbij af en zetten hun bewegingen kracht bij met kreten. Zodra het stro ontbrandde staken ze er een stokje mee aan, waarmee ze vervolgens een houtvuur aanstaken. Wij zaten erbij en keken er vol ontzag naar.
Hierna kregen we uitleg over de jacht. Vroeger joegen de San, die bekend staan als zeer goede jagers, veel op giraffen. Met een paar man vingen ze zo’n dier en een heel dorp leefde ervan. Om geen angst te voelen voor de jacht namen de mannen van tevoren drugs. Alles van de giraffe werd gebruikt. Van de pezen maakten ze draden om kettingen van te rijgen. Het ijzer van de pijlen werd in een giftige stof gedoopt die ze uit een plant haalden.
Touw voor de bogen maken de San van de vezels van een plant die wel iets wegheeft van onze Sansiveria (what’s in a name?). Ook dit lieten ze ons zien. Het touw is oersterk!

Terwijl de mannen ons over vuur en jacht vertelden waren de vrouwen bezig met het maken van sieraden. De witte schijfjes in de kettingen op de foto zijn stukjes schil van een struisvogelei. Dit wordt heel veel gebruikt. Verder gebruiken ze allerlei vruchten, stukjes hout, pennen van een stekelvarken, pitten van de palmvrucht en wat ze nog meer kunnen vinden.
In de prachtige van takken geconstrueerde openluchtwinkel hingen kettingen, armbanden, leren tasjes (met of zonder poeder voor goede dromen), pijlenkokers en pijlen. Van heinde en ver brengen de San hun creaties, voorzien ze van een label met hun naam en de prijs erop naar deze winkel. We kochten er verschillende mooie dingen. Alles werd door Erasmus nauwkeurig in een schriftje van de Spar genoteerd, zodat iedere maker zijn geld kan krijgen. Wilde Erasmus voor dit doel misschien nog een schrift en opschrijfboekje van ons hebben? Dat wilde hij wel. Dus mocht je in de toekomst bij deze mensen op bezoek gaan, dan kan het zijn dat ze in een rood schriftje van de Hema hun boekhouding bijhouden.
We vonden deze San mensen erg open en communicatief en ontroerend in hun eenvoud. We hebben dan ook enorm genoten van ons bezoek aan hen. De weg terug naar de camping hebben we helaas toch gedeeltelijk in het donker afgelegd. Een wrattenzwijn, een jakhals en een enorme kudu staken voor onze auto de weg over. De kudu was vlakbij! Gelukkig ging het allemaal goed dankzij de voortreffelijke rijkunsten van Herman. We zaten allebei heel erg op de weg te turen. Behlave de vele vele sterren aan de Afrikaanse hemel en onze koplampen, was het pikdonker. Niemand op de weg. Echt helemaal niemand? In de verte ontwaardden we een lichtje helemaal aan de linkerkant van de weg. Van wat voor voertuig kon dit licht toch zijn? Vlakbij gekomen bleek het van een langzaam voorthobbelend ezelkarrejte te zijn. Op de kar zat een gezin. We vonden dit een zeer ontroerend beeld en probeerden ons het leven van deze mensen voor te stellen. Zouden de kinderen zich later de rit(ten ?) in het donker met hun ouders als dierbaar herinneren? Of zouden ze dromen van een snelle wagen? We gokten op het eerste.